Inwestorzy zainteresowani dużymi magazynami energii oczekują na nowe narzędzia, które umożliwią rozwinięcie ich oferty. Rynek przechowywania energii dynamicznie rozwija się. Obecnie obserwujemy większe zainteresowanie magazynami energii niż kiedykolwiek wcześniej. W Europie ten rynek szybko rośnie, podobnie jak miało to miejsce w Stanach Zjednoczonych i Australii. W Polsce rozwój magazynów jest jeszcze w fazie początkowej, ale potencjał wzrostu jest ogromny, szczególnie w kontekście wprowadzenia elastycznych usług, które stają się coraz bardziej popularne na polskim rynku. Obecnie na liście Polskiego Systemu Elektroenergetycznego (PSE) znajduje się już 50 projektów magazynów energii, a tylko we wrześniu przyjęto warunki przyłączenia magazynów o łącznej mocy 1,9 GW. W bieżącym roku odnotowaliśmy rekordową liczbę projektów magazynowych, które przekazano do certyfikacji na rynku mocy. Kontrakty mocy mają potencjał zapewnić stabilne i długoterminowe dochody dla magazynów energii, jednak inwestorzy również oczekują możliwości świadczenia innych usług.
Mamy definicję, czekamy na instrukcje
Nowa ustawa energetyczna, która obowiązuje od września bieżącego roku, wprowadziła definicję usług elastyczności, które mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa i efektywności rozwoju systemu dystrybucyjnego, w tym zarządzania ograniczeniami sieciowymi. Usługi te są świadczone przez agregatorów lub użytkowników systemu, którzy są aktywnymi odbiorcami, producentami energii lub posiadaczami magazynów energii elektrycznej. Definicja ta wyłącza sieci o napięciu 110 kV. Adam Kędziora z kancelarii prawnej CMS Cameron McKenna podczas konferencji PIME Storage Energy for Industry zaznaczył, że kolejnym krokiem będzie zmiana rozporządzenia systemowego, co jest planowane do realizacji w ciągu trzech lat od wejścia w życie nowelizacji prawa energetycznego. Projekt rozporządzenia został przedstawiony już w trakcie prac nad nowelizacją, co sugeruje potencjalne zmiany. W ramach świadczenia usług elastyczności uczestnicy systemu lub agregator dokonują zmian w swoich typowych wzorcach poboru lub generacji energii, za co otrzymują wynagrodzenie, zgodnie z projektem. Nowa ustawa energetyczna określa także terminy dostosowania instrukcji ruchu i eksploatacji sieci. Ostatecznie to Operator Systemu Dystrybucyjnego (OSD) szczegółowo określi w Instytucie Rozwoju Energii i Systemów (IRiES) katalog usług, których potrzebuje. Według projektu, OSD będą certyfikować dostawców usług elastyczności, tworzyć platformy internetowe oraz wybierać usługi w aukcjach. Dodatkowo został opracowany specjalistyczny raport pt. „Elastyczność energetyczna w Polsce,” który wskazuje na korzyści wynikające z wdrożenia usług elastyczności w Polsce.
Czy to już czas na wielki start?
„Niektóre kraje już wprowadziły możliwość dostępu do usług elastyczności kontraktowanych przez Operatorów Systemu Dystrybucyjnego (OSD). Przykłady takich krajów to kraje skandynawskie, Wielka Brytania i Irlandia, jak podano podczas konferencji PIME Storage Energy for Industry. Nowe usługi stanowią szansę zarówno dla obecnych uczestników rynku mocy, takich jak agregatorzy działający w obszarze Demand Side Response (DSR), jak i dla inwestorów w magazyny energii, aby połączyć rynek mocy z innymi usługami. Obecnie w Polsce rynek mocy opiera się na 17-letnich kontraktach i stanowi główny model przychodowy dla dużych magazynów energii. Rozwinięcie rynku usług elastyczności może przynieść dynamiczny rozwój branży i pomóc zaoszczędzić koszty związane z transformacją energetyczną.
Z rosnącą liczbą OZE w systemie rosną również wymagania dotyczące elastyczności. Magazyny energii mogą odegrać istotną rolę w zapewnieniu elastyczności systemu elektroenergetycznego, szczególnie w kontekście ograniczenia polegania na elektrowniach gazowych – twierdzi Julian Jansen, starszy dyrektor ds. strategii, rozwoju rynku i polityki w firmie Fluence, czołowym dostawcy i operatorem systemów magazynowania energii. Fluence świadczy swoje usługi głównie dla firm energetycznych, niezależnych sprzedawców energii i operatorów sieci elektroenergetycznych i aktywnie działa na polskim rynku od kilku miesięcy.
Według Jansena, Polska ma korzystne podstawy, aby w ciągu tej dekady stać się jednym z pięciu głównych rynków magazynowania energii w Europie. Pierwsze projekty magazynów energii zostały już podpisane w ramach rynku mocy, a obecnie inwestorzy wybierają partnerów do rozwoju kolejnych projektów. W ubiegłorocznej aukcji kontraktów magazynów energii o łącznej mocy 165 MW zostało przyznanych pięć, a w tegorocznej prekwalifikacji zgłoszono aż 16 GW, co sugeruje, że wyniki końcowe zakontraktowanych projektów mogą być znacząco wyższe niż w poprzednim roku. Dobry wynik magazynów energii w grudniowej aukcji mocy będzie sygnałem, że rynek ten zyskuje na sile w Polsce.”
Reforma rynku mocy
Reforma rynku energii wiąże się m.in. z wprowadzeniem usług elastyczności przez operatorów systemów dystrybucyjnych. Rynek usług elastyczności powinien być oszczędny pod względem kosztów i dostępny dla różnych podmiotów, w tym magazynów energii, elektrociepłowni z pompami ciepła, elektrowni gazowych, elektrolizerów i innych. Konieczne są dodatkowe, przemyślane narzędzia, które zachęcą do inwestycji w tego rodzaju rozwiązania – uważa Grzegorz Onichimowski, który kieruje pracami zespołu ds. usług systemowych/elastyczności w stowarzyszeniu PIME.
Onichimowski podkreśla, że oczekiwanie, iż magazyny energii samodzielnie się sfinansują tylko z handlu energią, jest nierealistyczne. Jednakże finansowanie w 100% nakładów na inwestycje, takie jak ma to miejsce w przypadku bloków gazowych na rynku mocy, jest również nieefektywne.
Zdaniem Onichimowskiego, Operatorzy Systemu Dystrybucyjnego (OSD) wspólnie z Polskim Systemem Elektroenergetycznym (PSE) powinni utworzyć rynek elastyczności, określając, gdzie i jakie aktywa są potrzebne do zbalansowania systemu. Wsparcie nie powinno pokrywać całkowitych kosztów tych aktywów, a jedynie stanowić maksymalnie 60-70% kapitałów własnych (CAPEX). Podstawowe kontrakty powinny również być krótsze, trwające 5 lat, a dla niektórych technologii maksymalnie 10 lat.
Magazyny energii potrzebne operatorom sieci
„Operatorzy sieci elektroenergetycznych zaczynają stopniowo rozważać inwestycje w duże magazyny energii. Fluence zdobyło trzy znaczące kontrakty w Europie. Na Litwie firma realizuje projekt o mocy 200 MW/200 MWh dla Litgrid, który ma służyć utrzymaniu stabilności i niezawodności sieci poprzez sterowanie zasilaniem awaryjnym, częstotliwością i napięciem. W Niemczech Fluence pracuje nad dwoma magazynami o mocy 100 MW/100 MWh dla operatora sieci przesyłowej TenneT. W zeszłym roku podpisano umowę z TransnetBW w Badenii-Wirtembergii na projekt sieciowy o mocy 250 MW/250 MWh. Te systemy magazynowania energii mają na celu poprawę wydajności istniejącej sieci przesyłowej, zapewnienie stabilności systemu i zmniejszenie ograniczeń przesyłowych poprzez dostarczanie rezerwowej mocy.
W Polsce, po dłuższym okresie oczekiwania, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) ogłosił otwarcie naboru wniosków w programie dofinansowania magazynów energii na potrzeby sieci dystrybucyjnej, finansowanym z Funduszu Modernizacyjnego. Operatorzy sieci dystrybucyjnych mogą ubiegać się o dotacje do 60% kosztów inwestycji, maksymalnie do 70 mln zł. W ramach rozbudowy systemów magazynowania, środki finansowe można przeznaczyć na zakup kontenerów bateryjnych, inwerterów, magazynów mobilnych, autotransformatorów, transformatorów, montaż modułów bateryjnych, systemy wspomagające, a także testy i odbiory magazynów. Całkowity budżet programu wynosi miliard złotych, a NFOŚiGW udostępnia 100 mln zł w pierwszym naborze.”
Europa bliżej magazynów energii
W Europie dostawcy systemów magazynowania energii potrzebują przyspieszenia rozwoju rynku. To nie tylko kwestia wsparcia finansowego, ale także odpowiedniego planowania, procesów uzyskiwania pozwoleń i rozwoju infrastruktury – wskazuje Julian Jansen.
Jansen dodaje, że dostawcy systemów magazynowania energii doświadczali pewnych ograniczeń, które w ubiegłym roku dotyczyły głównie łańcucha dostaw, ale obecnie są one znacznie mniejsze. Dla mniejszych producentów wyzwanie stanowi natomiast skala projektów. W Europie problemem jest także lokalny łańcuch dostaw, czyli konieczność zbliżenia produkcji do miejsc, gdzie znajdują się odbiorcy.
Według informacji podanych przez Europejskie Stowarzyszenie Magazynowania Energii (EASE), moc nowych instalacji magazynowania energii wyniosła około 4,5 GW w ubiegłym roku. W tym roku ta liczba może wzrosnąć do około 6 GW. Najwięcej projektów jest realizowanych w Wielkiej Brytanii, gdzie dominują projekty „przed licznikiem”, oraz w Niemczech, gdzie większość to magazyny energii „za licznikiem.
W Wielkiej Brytanii nastąpił znaczący przyspieszenie rozwoju magazynów energii poprzez stworzenie rynku energii elektrycznej, który oferuje wyższe niż w innych krajach ceny energii i usług pomocniczych, takich jak regulacja częstotliwości i napięcia. Obecnie zainstalowana moc magazynów bateryjnych wynosi około 2,1 GW, a prognozy zakładają, że do 2030 roku wzrośnie ona do 24 GW.
Przewidywania na rynek europejski sugerują dynamiczny rozwój. Do 2030 roku oczekuje się, że moc magazynów energii w Unii Europejskiej wyniesie ponad 200 GW, a do 2050 roku może osiągnąć 600 GW. Jednak przyszłe wykorzystanie magazynów energii zależy od wielu czynników, w szczególności od zmian w kosztach, ewolucji technologii magazynowania energii i konkurencji ze strony innych technologii elastyczności i stabilizacji. Komisja Europejska podkreśla w swoim dokumencie roboczym z marca bieżącego roku, zatytułowanym „Energy Storage – Underpinning a decarbonised and secure EU energy system,” że rynek energii został pierwotnie zaprojektowany pod duże jednostki gazowe, węglowe i jądrowe, i nie nadąża za szybkim rozwojem odnawialnych źródeł energii (OZE). Rozbudowa samej sieci nie jest wystarczająca do dostosowania systemu elektroenergetycznego do nowych wyzwań, a efektywne włączenie energii elektrycznej z OZE do sieci będzie zależało od dostępnych środków operacyjnych umożliwiających elastyczne zarządzanie infrastrukturą.
